Σαν υπογονιμότητα ορίζεται η κατάσταση εκείνη κατά την οποία μετά από ένα χρόνο τακτικών σεξουαλικών επαφών, χωρίς μέτρα προφύλαξης – αντισύλληψης, υπάρχει αδυναμία σύλληψης.
- Κιρσοκήλη
Α) ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ
Η συχνότερη αιτία υπογονιμότητας, που μπορεί να θεραπευθεί, είναι η κιρσοκήλη. Στην κιρσοκήλη οι φλέβες που αποτελούν το σπερματικό φλεβικό δίκτυο του όρχι πάσχουν, δηλαδή έχουν ελικοειδή πορεία και κιρσοειδή διάταση (εικόνες 1 και 2).
Ο φλέβες έχουν αυτή τη μορφή λόγω ανεπάρκειας του βαλβιδικού τους μηχανισμού. Με άλλα λόγια, οι φλέβες δεν μπορούν να προωθήσουν το αίμα που έχει χρησιμοποιήσει ο όρχις προς την κυκλοφορία με συνέπεια αυτό να λιμνάζει και να προκαλεί πρόβλημα. Αποτέλεσμα αυτής της κυκλοφοριακής συμφόρησης είναι να αυξάνεται η θερμοκρασία στην περιοχή δημιουργώντας πρόβλημα στην παραγωγή σπέρματος. Απαραίτητη συνθήκη για την καλή παραγωγή σπέρματος είναι ο όρχις να έχει χαμηλότερη θερμοκρασία από το υπόλοιπο σώμα.
Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία το αίμα της αριστερή σπερματικής φλέβας λιμνάζει και δεν προωθείται προς την νεφρική φλέβα γιατί εκβάλοντας υπό ορθή σ’αυτήν συναντά πολύ μεγαλύτερες αντιστάσεις. Μπορεί όμως και εξαιτίας αυτής της ανατομικής ιδιαιτερότητας, ‘’τοξικοί‘’ μεταβολίτες που υπάρχουν στο αίμα της νεφρικής φλέβας να φτάνουν, μέσω της σπερματικής, στον όρχι βλάπτοντας την φυσιολογική σπερματογένεση.
Η ζημιά που γίνεται, εξ’αιτίας της κιρσοκήλης, στην σπερματογένεση μπορεί να είναι: στην ποσότητα του σπέρματος που εκσπερματίζει ο ασθενής, στον αριθμό των σπερματοζωαρίων ανά ml, στην μορφολογία τους (φυσιολογικά σπερματοζωάρια) ή στην κινητικότητα τους.
– Ποιο είναι προφίλ του ασθενούς που πάσχει από κιρσοκήλη ;
1) Ασθενής νεαρής ηλικίας που επισκέπτεται τον ουρολόγο γιατί έχει ενοχλήσεις στον όρχι ή στους όρχεις ή στην βουβωνική χώρα ή ακόμη και στους προσαγωγούς. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι ενοχλήσεις αυτές δεν έχουν χρονική συνέπεια ή περιοδικότητα αλλά ούτε και έχουν την ίδια ένταση στην ενόχληση ή στον πόνο κάθε φορά που παρουσιάζονται. Μεταξύ των ενοχλημάτων μπορεί να μεσολαβήσουν μικρά ή μεγάλα διαστήματα ηρεμίας.
2) Ένα ζευγάρι που επισκέπτεται τον ουρολόγο γιατί ενώ προσπαθεί δεν μπορεί να τεκνοποιήσει. Έτσι έρχεται ο σύντροφος να εξετασθεί για να δει αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα.
– Κλινική εξέταση και χειρουργική επέμβαση
Η κλινική εξέταση του ασθενούς γίνεται σε όρθια θέση, βάζοντας τον ασθενή να παίρνει βαθιά εισπνοή και στην συνέχεια να σφίγγει την κοιλιά του χωρίς να εκπνεύσει ενώ ο γιατρός με τον δείκτη και τον αντίχειρα ψηλαφά τις σπερματικές φλέβες του για να δει αν αυτές διογκώνονται κατά την μανόβρα Valsalva.
Εφ’ όσον υπάρχει υποψία ότι ο ασθενής μπορεί να πάσχει από κιρσοκήλη τότε θα πρέπει να υποβληθεί σε απεικονιστικό και εργαστηριακό έλεγχο.
Ο απεικονιστικός έλεγχος που θα ζητήσει ή θα κάνει ο ουρολόγος είναι το υπέρηχο (εικόνες Α και Β) και το τρίπλεξ οσχέου (εικόνα Γ), καθώς και οι ακόλουθες εργαστηριακές εξετάσεις : εξετάσεις ούρων, σπερμοδιάγραμμα, καλλιέργεια σπέρματος για κοινά μικρόβια αλλά και για άτυπα καθώς και εξέταση αίματος που αφορά τον έλεγχο των ορμονών που καθορίζουν την γονιμότητα.
Αν λοιπόν μέσω των ανωτέρω εξετάσεων διαπιστωθεί κιρσοκήλη, η διόρθωση γίνεται χειρουργικά. Η επέμβαση απαιτεί μιας ημέρας νοσηλεία και μπορεί να γίνει λαπαροσκοπικά ή αλλιώς με την μέθοδο κατά Palomo, μια μικρή τομή στο ύψος της λαγόνιας ακρολοφίας και οπισθοπεριτοναική προσπέλαση. Με το χειρουργείο απολινώνεται η σπερματική φλέβα και ο όρχις ανακάμπτοντας παράγει καλύτερης ποιότητας σπέρμα. Ο ασθενής παίρνει εξιτήριο λαμβάνοντας οδηγίες για αντιβίωση και την αφαίρεση των ραμμάτων.
Γ) ΑΖΩΟΣΠΕΡΜΙΑ
Αζωοσπερμία είναι η κατάσταση εκείνη στην οποία δεν υπάρχουν σπερματοζωάρια στο εκσπερματισθέν υγρό. Ανάλογα με το αν παράγονται ή δεν παράγονται στον όρχι σπερματοζωάρια και αν αυτά υπάρχουν ή δεν υπάρχουν στο υγρό της εκσπερμάτισης η κατάσταση αυτή μπορεί να χαρακτηρισθεί σε αποφρακτική ή μη αποφρακτική.
- Αποφρακτική Αζωοσπερμία ο όρχις παράγει σπέρμα αλλά αυτό δεν υπάρχει στο εκσπερματισθέν υγρό γιατί κάπου, στις εκφορητικούς σπερματικούς οδούς (σωληνάρια που είναι ο ενδιάμεσος δρόμος ανάμεσα στον όρχι και στην επιδιδυμίδα / βλέπε εικόνες 1 και 2), στην επιδιδυμίδα ή στον σπερματικό πόρο μπορεί να υπάρχει απόφραξη – εμπόδιο που κλείνει τον δρόμο στο σπέρμα ή μπορεί να απουσιάζει ένα τμήμα των εκφορητικών οδών ή να υπάρχει απουσία του ή των σπερματικών πόρων. Αιτία απόφραξης επίσης είναι μια φλεγμονή της επιδιδυμίδας ή κάποια επιπλοκή χειρουργικής επέμβασης που μπορεί να γίνει στην βουβωνική χώρα. Στην αποφρακτική αζωοσπερμία η λύση είναι μια μικρή επέμβαση, βιοψία των όρχεων με την οποία λαμβάνουμε σπέρμα κατευθείαν από τον όρχι.
- Μη αποφρακτική Αζωοσπερμία στην οποία δεν υπάρχει απόφραξη και το σπέρμα, αν υπήρχε, θα μπορούσε να εξέλθει του όρχεος.
Οι αιτίες της μη αποφρακτικής Αζωοσπερμίας είναι η κρυψορχία (κατάσταση κατά την οποία ο ένας ή πιο σπάνια και οι δύο όρχεις δεν έχουν κατέλθει στο όσχεο), ο υπογοναδοτροπικός υπογοναδισμός, παρωτίτιδα, συστροφή του όρχεος, χημειοθεραπεία και άλλες καταστάσεις που δεν γνωρίζουμε και τις χαρακτηρίζουμε ως ιδιοπαθείς.
Στην μη αποφρακτική Αζωοσπερμία η θεραπεία στον υπογοναδοτροπικό υπογοναδισμό γίνεται με φάρμακα ή με τη χρήση σπέρματος από δότη σε περίπτωση που η παραπάνω θεραπεία δεν έχει το αναμενόμενο αποτέλεσμα.
Δ) ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΛΑΙΝΕΦΕΛΤΕΡ
Το Σύνδρομο Κλάινεφελτερ είναι μια πολύ σοβαρή αιτία υπογονιμότητας. Είναι μία πάθηση που εμφανίζεται σε άρρενα άτομα και οφείλεται σε μια χρωμοσωμική ανωμαλία.
Το άτομο που πάσχει έχει ένα επιπλέον χρωμόσωμα Χ. Έχει δηλαδή ΧΧΥ αντί για ΧΥ. Αυτό γίνεται γιατί δεν διαιρείται σωστά το χρωμόσωμα 23. Τα άτομα αυτά είναι άμεσα αναγνωρίσιμα γιατί έχουν συγκεκριμένο φαινότυπο. Συνήθως είναι νεαροί άνδρες, υψηλά άτομα με γυναικομαστία με μικρούς όρχεις και πέος και πάσχουν από στειρότητα. Στον αιματολογικό, ορμονολογικό έλεγχο, θα βρεθούν υψηλά επίπεδα γοναδοτροπινών.
Αυτό το επιπλέον χρωμόσωμα μπορεί να προέλθει τόσο από τον πατέρα όσο και από την μητέρα. Φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, για την μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης του χρωμοσώματος αυτού, η μεγάλη ηλικία της εγκυμονούσας μητέρας. Όσο πιο μεγάλη η ηλικία της μητέρας τόσο πιο μεγάλο το ποσοστό εμφάνισης του.
Τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο αυτό σε μεγάλο ποσοστό θα μπορούσαν να βοηθηθούν να τεκνοποιήσουν με υποβοηθούμενες μεθόδους τεκνοποίησης.